Štramberk

Malownicza miejscowość położona na przedgórzu Beskidów w centralnej części Wyżyny Sztramberskiej (Štramberská vrchovina) na zboczach Wzgórza Zamkowego, Kotoucza, Białej Góry, Czerwonego Kamienia i Wzgórz Libocińskich. Ze względu na swój urok bywa nazywane Betlejem Morawskim. Sztramberk (Štramberk) założył, nadając dnia grudnia 1359 prawa miejskie podzamczu, syn króla czeskiego Jana Luksemburczyka (1296 - 1346), margrabia morawski Jan Henryk Luksemburczyk (1322 - 1375), młodszy brat cesarza rzymskiego i króla czeskiego Karola IV (1316-1378). 

Nad miastem i szeroką okolicą dominują ruiny zamku Strallenberg z okrągłą wieżą zwaną Trúba (Rura). Niepowtarzalnym unikatem architektonicznym jest zespół urbanistyczny chałup drewnianych z XVIII i XIX wieku, z których przeważająca większość stanowi zabytkowy zespół miejski. Dumą Sztramberka są wyroby cukiernicze. Najsłynniejsze z nich, piernikowe "uszy sztramberskie", są wypiekane od wielu stuleci na pamiątkę legendarnego zwycięstwa chrześcijan sztramberskich nad najezdnikami mongolskimi dnia 8 maja 1241, w wigilię Wniebowstąpienia.

Tereny miasta jest zamieszkane od czasów prehistorycznych. Wykazały to wyniki badań archeologicznych w jaskiniach Szipka i Czertova Dira (obecnie zasypana). Pozostałości osadnictwa i szczątki szkieletowe neandertalczyka pochodzą z okresu około 40000 lat p.n.e.. Inne znaleziska archeologiczne pochodzą z okresu neolitu (ok. 3000 lat p.n.e.) i brązu (ok. 800 lat p.n.e.). W tym czasie na wzgórzu Kotoucz powstało grodzisko. Wzmianki o osadnictwie średniowiecznym pochodzą z pierwszej połowy 13. wieku. Na jego końcu został także zbudowany zamek sztramberski, który jest starszy od miasta, znajdującego się u jego podnóża (pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z roku 1211). Okoliczności powstania oraz stosunki majątkowe są niejasne.

W środę 4 grudnia 1359 margrabia morawski Jan Henryk Luksemburczyk, brat cesarza rzymskiego i króla czeskiego Karola IV. wydał miastu Sztramberk dokument lokacyjny (Sztramberk jest w regionie Novojiczinska jedynym miastem, w którym dokument dochował się). W dokumencie stwierdza się, że miasto na terenie podzamcza zostało założone w celu zapewnienia pokoju w północno wschodniej części Moraw oraz ochrony przed najazdami wrogami krajowych i zagranicznych. Miasto otrzymało prawo mili zapewniające, że na obszarze o promieniu jednej mili  (1 mila = 8 km) wokół miasta nie wolno było uruchomić działalności rzemieślniczej prowadzonej już w Sztramberku. Innymi przywilejami przyznanymi miastu było prawo warzenia piwa, które zapewniało mu możliwość warzenia piwa, prawo do sprzedaży mięsa i pieczenia chleb oraz prawo na urządzanie cotygodniowych wtorkowych targów. Zgodnie z nadanymi prawami miejskimi w czele miasta stał wójt (dziedziczny) wraz z radnymi. Miasto zostało zwolnione od wszelkich danin i świadczeń na rzecz margrabiego.

Od 15 wieku większość mieszkańców, w tym szlachty niekatolickiej, była wyznawcami Ewangelickiego Kościóła Czeskobraterskiego. Po bitwie pod Białą Górą (1624) Sztramberk przeszedł na własność jezuitów. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto i okolice były kilkukrotnie niszczone w wyniku działań wojennych. Ołomuniec Jezuici z Ołomuńca starali się uczynić ze Sztramberka centrum działań antyreformacyjnych. Zbudowano dwa kościoły, Drogę Krzyżową na Kotoucz, Grób Pański w jaskini Czertova Dira oraz została reaktywowana tradycja pielgrzymki sztramberskiej. Działania te miały stać się impulsem do rozwoju gospodarczego miasta. W wyniku reform cesarza Józefa II pielgrzymki zostały zniesione, co znacznie odbiło się na losach Sztramberka. W tym okresie wielu niekatolików wyemigrowało do Saksonii, gdzie w Górnych Łużycach założyli osadę czeskobraterską.

Głównym zajęciem mieszkańców miasta było handel i rzemiosło, dodatkowo rolnictwo. Pierwsze cechy rzemieślnicze powstały na początku 17 wieku. W latach sześćdziesiątych 19. wieku powstawały w mieście pierwsze towarzystwa czeskie. W roku 1880, prowadząc badania na wzgórzu Kotoucz, profesor K.J. Mašek z Novego Jičína odkrył tzw. szczękę szipecką (część dolnej szczęki dziecka neandertalczyka). Było to archeologiczne odkrycie o wielkiej wadze.

W roku 1895 w Štramberk powstała sekcja Klubu Czeskich Turystów, która pod kierownictwem MUDr. Adolfa Hrstki uratowała resztki zamku sztramberskiego, który został poważnie uszkodzony w trakcie wojny trzydziestoletniej a od 18 wieku był całkowicie opuszczony. Klub ruiny zakupił a następnie w latach 1903-1904 je zadaszył i adaptował na wieżę widokową zwaną Truba. Stanowi ona obecnie charakterystyczną dominantę miasta.

Rozwój gospodarczy miasta rozpoczął się dopiero w koniec wieku 19. Wtedy to na zboczach wzgórza Kotoucz powstał kamieniołom wapienia. Na jego potrzeby została wybudowana w roku 1881 lokalna linia kolejowa ze Sztramberka do Studenki, a następnie w roku 1896 jeszcze z Sztramberka do Verzovic. Sztramberk był miastem czeskim, ale pomimo to podpisaniu Układu Monachijskiego, podobnie jak terytorium Sudetów, 10 października 1938 został zajęty przez wojska niemieckie. Od samego początku okupacji działał w Sztramberku ruch oporu. Jednym z najbardziej znaczących oddziałów partyzanckich na obszarze Moraw Północnych była grupa tzw. partyzantów sztramberskich. Sztramberk został wyzwolony przez 6 maja 1945.

W okresie powojennym w Sztramberku rozwijało się nadal górnictwo wapienia. Ponadto rozwinęła się produkcja wysokiej jakości cementu i wapna. Ze względu na unikatowe znaleziska archeologiczne, zabytki architektoniczne i liczne pomniki przyrody w roku 1951 Sztramberk stał się obszarem chronionym, a od roku 1969 także zabytkowym zespołem miejskim.